Ministerstwo Sprawiedliwości

Sejm przyjął dzisiaj (11 marca 2016 r.) ustawę wprowadzającą zmiany w Kodeksie postępowania karnego i niektórych innych ustawach, która została przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości. 

Przyjęta ustawa odwraca niekorzystne skutki nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Zakłada zatem m.in.: przywrócenie priorytetu zasady prawdy materialnej oraz  przywrócenie pełnej inicjatywy dowodowej sądu. 

Najważniejszą zmianą jest przywrócenie bardziej aktywnej roli sądu w procesie oraz pierwszeństwo zasady prawdy materialnej. Pełna kontradyktoryjność wprowadzona poprzednią nowelizacją może prowadzić do sytuacji, w których sąd decyduje tylko na podstawie dowodów przedstawionych przez strony, a nie dąży do ustalenia prawdziwego stanu rzeczy. Dlatego przywrócono zasadę, zgodnie z którą należy przede wszystkim dążyć do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a dopiero w przypadku niemożności usunięcia wątpliwości – rozstrzygnąć je na korzyść oskarżonego. 

Niepokojące skutki zmian w Kodeksie postępowania karnego związane z przyjęciem kontradyktoryjnego modelu rozpoznawania spraw przez sądy widoczne są już po niespełna pół roku od ich wprowadzenia. Od tego czasu do sądów trafiło ok. 1/3 spraw mniej, niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, a co czwarty akt oskarżenia zwracany jest do prokuratury. Przed takimi skutkami eksperymentowania z reformą procedury karnej przestrzegali nie tylko prokuratorzy, ale i adwokaci. Wskazywano, że aktualnie obowiązujące przepisy ograniczą prawo do obrony. W istocie, przeniesienie ciężaru postępowania dowodowego na strony sprawiło, że z natury rzeczy upośledzone w reprezentowaniu swych procesowych racji stały się osoby, których sytuacja materialna nie pozwala na zaangażowanie pełnomocników i korzystanie z usług ekspertów; a warto wspomnieć, że ok. 90% oskarżonych żąda obrońcy z urzędu. Zmiany wprowadzone w lipcu 2015 r. stawiały więc w uprzywilejowanej pozycji osoby zamożne, które stać było na wynajęcie prawników, ekspertów czy biur detektywistycznych. 

Innymi zmianami są m.in. ograniczenie trybów konsensualnych w sprawach o poważne przestępstwa, które powinny być rozpoznawane na publicznej rozprawie, a także wyeliminowanie obowiązku stawiennictwa prokuratora na rozprawie w sprawach mniejszej wagi, w związku z możliwością przeprowadzania przez sądy dowodów z urzędu.

Uchwalona ustawa ma na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowania, poprzez: 

• przyspieszenie postępowań w instancji odwoławczej – sąd drugiej instancji będzie obowiązany w granicach zaskarżenia dopuścić dowody z urzędu niezbędne w celu realizacji zasady prawdy materialnej, co w połączeniu z ograniczeniem kasatoryjności tego postępowania spowoduje, że sprawy w znacznej większości będą kończone w drugiej instancji, a nie wielokrotnie uchylane,
• rezygnację z obowiązkowego uzyskiwania informacji z urzędów skarbowych – nie będzie to wymóg formalny aktu oskarżenia,
• uproszczenie aktu oskarżenia – brak tez dowodowych przy zachowaniu fakultatywnego uzasadnienia,
• przyznanie uprawnień do występowania z wnioskiem o wydanie wyroku skazującego również nieprokuratorskim oskarżycielom publicznym. 

Ustawa wprowadza wiele zmian, które są efektem obserwacji praktyki postępowań jurysdykcyjnych. Poszerzono kompetencje referendarzy sądowych, do których będą należały także wszystkie czynności o charakterze nieorzeczniczym, porządkowym i technicznym. Referendarze będą podejmować decyzje dotyczące wykonania kary grzywny, niektóre decyzje dotyczące wykonania kary ograniczenia wolności (np. odroczenie kary), decyzje w sprawie ustanowienia obrońcy dla skazanego. Ustawa wyszczególnia sprawy, które będą wyłączone z ich kompetencji. 

Ustawa przewiduje ponadto zmiany w zakresie prawa materialnego:

• wyeliminowanie możliwości zawieszania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności orzeczonych w ramach tzw. kary mieszanej,
• rezygnację z możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary wynikającego jedynie z faktu zastosowania trybów konsensualnych.

Wydział Komunikacji Społecznej i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości