Ministerstwo Sprawiedliwości

Do zadań Wydziału Nadzoru nad Zakładami dla Nieletnich i Opiniodawczymi Zespołami Specjalistów, który wchodzi w skład Departamentu Spraw Rodzinnych i Nieletnich, należy:

1. sprawowanie nadzoru nad sądowym postępowaniem wykonawczym w sprawach rodzinnych i nieletnich,
2. określanie wymagań formalnych i merytorycznych w zakresie działalności zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich,
3. wyznaczanie kierunków doskonalenia działalności resocjalizacyjnej, w tym dotyczących zagadnień zadośćuczynienia i wyrównywania pokrzywdzonym strat powstałych w wyniku przestępstw,
4. inicjowanie i współtworzenie systemu resocjalizacji nieletnich, programów i projektów postępowania alternatywnego, w tym mediacyjnego, na rzecz zapobiegania przestępczości nieletnich i patologii rodziny,
5. inspirowanie tworzenia zasad i sieci współpracy między służbami działającymi na rynku pracy, spraw socjalnych, edukacji, zdrowia, samorządu terytorialnego oraz współpracyze stowarzyszeniami i organizacjami zajmującymi się profilaktyką i zapobieganiem niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży,
6. rozwijanie i rozszerzanie krajowej oraz międzynarodowej współpracy praktyków, pracowników nauk prawnych i pedagogicznych, ekspertów i osób podejmujących decyzje w zakresie przestępczości dzieci i młodzieży, zapobiegania demoralizacji i przestępczości nieletnich,
7. organizowanie pomocy metodycznej pracownikom zakładów dla nieletnich,
8. wykonywanie czynności związanych z awansem zawodowym nauczycieli zatrudnionychw zakładach dla nieletnich, okręgowych zespołach nadzoru pedagogicznego i Ministerstwie Sprawiedliwości,
9. opracowywanie projektów aktów prawnych dotyczących spraw rodzinnych i nieletnichoraz organizacji pracy zakładów dla nieletnich,
10. organizowanie narad, konferencji i szkoleń dla pracowników zakładów dla nieletnich, wizytatorów i prezesów sądów okręgowych,
11. monitorowanie sprawności kierowania nieletnich do zakładów poprawczych oraz współpraca z sądami w zakresie wykonywania orzeczeń oraz spraw dotyczących kierowania nieletnich do tych zakładów,
12. powadzenie badań nad strategią wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich, z uwzględnieniem postępów nauki w zakresie resocjalizacji,
13. współpraca z instytucjami państwowymi i pozarządowymi oraz organizacjami społecznymi w zakresie zapobiegania oraz zwalczania demoralizacji dzieci i młodzieży, a także w zakresie opieki, wychowania, terapii, profilaktyki i pomocy społecznej oraz następczej.

Do placówek nadzorowanych przez DWOiP należą zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich.

Zakład poprawczy

Zakład poprawczy (ZP), potocznie poprawczak – specjalna placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21 roku życia, skierowanych ze schroniska dla nieletnich. Zapewnia naukę i kształcenie zawodowe, zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowo – rekreacyjne. Zakład Poprawczy to środek poprawczy (art.6 pkt 10 ustawy o postępowaniu w spr. nieletnich).

Rodzaj zakładów poprawczych

1. Zakłady resocjalizacyjne
   1. o charakterze otwartym (młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej, MOAS)i półotwartym,
   2. o charakterze zamkniętym, dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów otwartych i półotwartych,
   3. o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla wysoce zdemoralizowanych (po ukończeniu 16 roku życia).
2. Zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo.
3. Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne dla nieletnich
   1. z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości,
   2. uzależnionych od środków odurzających, psychotropowych i alkoholu,
   3. nosicieli wirusa HIV.

Prawa nieletniego w zakładach poprawczych

1. zapoznanie się z jego prawami,
2. zapoznanie się z jego obowiązkami,
3. prawo do opieki i warunków pobytu zapewniających higienę i bezpieczeństwo, ochronę przed formami przemocy fizycznej i psychicznej oraz poszanowanie jego godności osobistej, prawo do świadczeń zdrowotnych,
4. prawo do życzliwego traktowania,
5. prawo do podtrzymywania więzi z rodziną naturalną,
6. prawo do korespondencji,
7. prawo do prywatności z ograniczeniami wynikającymi z rodzaju zakładu,
8. prawo uczestniczenia w życiu zakładu,
9. prawo do składania próśb, skarg, wniosków do właściwego organu.

Obowiązki nieletniego w zakładach poprawczych

1. uczestniczenie w procesie kształcenia i wychowania,
2. przestrzeganie regulaminu w zakładzie,
3. przestrzeganie zasad współżycia społeczeństwa,
4. przestrzeganie zasad higieny i dbałości o stan zdrowia,
5. przestrzeganie zasad bezpieczeństwa na terenie zakładu,
6. zakaz samowolnego opuszczania placówki,
7. wykonywanie prac pomocniczych o porządkowym charakterze związanych
8. z funkcjonowaniem zakładu,
9. odpowiednie postawy wobec personelu,
10. posłuszeństwo wobec przełożonych oraz poprawne traktowanie innych wychowanków,
11. sprzątanie pomieszczeń w których przebywa wychowanek i utrzymanie porządku,
12. dbałość o kulturę osobistą i kulturę słowa,
13. terminowe powroty z przepustek i urlopów.

Nagrody dla nieletniego przebywającego w zakładzie poprawczym lub schronisku
dla nieletnich.

1. pochwała,
2. list pochwalny do rodziców lub opiekuna,
3. list pochwalny do sądu rodzinnego,
4. zezwolenie na rozmowę telefoniczną na koszt schroniska lub zakładu,
5. nagroda rzeczowa lub pieniężna,
6. zgoda na wykonanie przedmiotu lub usługi na warsztatach szkolnych na potrzeby nieletniego lub jego osób najbliższych,
7. zgoda na korzystanie z Internetu lub gier komputerowych,
8. zgoda na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza schroniskiem lub zakładem,
9. skrócenie lub darowanie uprzednio zastosowanego środka dyscyplinarnego,
10. udzielenie przepustki na okres 3 dni
11. w przypadku nieletniego przebywającego ZP nagroda jest również:
12. udzielenie urlopu,
13. podwyższenie kieszonkowego na okres do 3 miesięcy do wysokości 4,5% kwoty bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej

Środki dyscyplinarne (kary - potocznie) dla nieletniego przebywającego w zakładzie poprawczym
lub schronisku dla nieletnich.

1. upomnienie,
2. nagana,
3. zawiadomienie rodziców lub opiekunów o niewłaściwym zachowaniu nieletniego,
4. cofnięcie zezwolenia albo nieudzielanie zezwolenia na rozmowy telefoniczne na koszt schroniska lub zakładu na okres do 1 miesiąca, z wyjątkiem rozmów z rodzicami lub opiekunem,
5. obniżenie kieszonkowego, nie więcej niż do 0,5% kwoty bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, na okres do 3 miesięcy,
6. cofniecie zgody na korzystanie z Internetu lub gier komputerowych na okres do 3 miesięcy,
7. cofniecie zgody na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza schroniskiem albo zakładem na okres do 3 miesięcy,
8. cofnięcie zgody albo nie udzielenie zgody na wyjście poza teren schroniska lub zakładu na okres do 3 miesięcy,

Schronisko dla nieletnich

Schronisko dla nieletnich (SdN) - specjalna placówka opieki całkowitej podlegająca ministerstwu sprawiedliwości, która realizuje funkcję diagnostyczną, resocjalizacyjną  i zapobiegawczą (zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania sądowego). Kierowani są tu nieletni w wieku 13 – 21 lat, podejrzani o dokonanie czynu karalnego lub przestępstwa, a okoliczności i charakter czynu, stopień demoralizacji i nieskuteczności dotychczasowych środków wychowawczych przemawiają za przyszłym umieszczeniem w zakładzie poprawczym. Schronisko dla nieletnich to środek tymczasowy. Okres pobytu nieletniego w schronisku orzeka sąd rodzinny na posiedzeniu. Łączny pobyt nieletniego w schronisku dla nieletnich, do chwili wydania wyroku w pierwszej instancji, nie może być dłuższy niż rok (art. 27 ustawy o postępowaniu w spr. nieletnich).

Istnieją dwa typy schronisk dla nieletnich: zwykłe, interwencyjne.

• Do schroniska zwykłego może trafić nieletni, gdy: zachodzi obawa ukrycia się nieletniego, zatarcia śladów czynu karalnego przez nieletniego, nie można ustalić tożsamości nieletniego, orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym natrafia na nie dające się usunąć przeszkody (jednak w tym przypadku nieletni może trafić do schroniska maksymalnie na okres 3 miesięcy).
• Do schroniska interwencyjnego może trafić nieletni, gdy: popełnił czyn karalny wymieniony w art. 10 par. 2 Kodeksu Karnego, stwarza poważne zagrożenie społeczne lub zagrożenie dla bezpieczeństwa schroniska zwykłego.

Praca resocjalizacyjna odbywa się w szczególności przez nauczanie, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, przyuczenie do zawodu oraz organizację zajęć w internacie. Praca z nieletnim służy tu rozwijaniu jego zainteresowań i uzdolnień, wdrażaniu do przestrzegania zasad współżycia społecznego oraz umiejętnym organizowaniu czasu wolnego. Praca w schronisku interwencyjnym nastawiona jest na wyeliminowanie zachowań agresywnych.

Sąd rodzinny - wydział rodzinny i nieletnich w sądzie rejonowym, wyodrębniona funkcjonalnie i organizacyjnie jednostka sądu rejonowego. Zgodnie z ustawą - Prawo o ustroju sądów powszechnych – sąd rodzinny zajmuje się sprawami:

1. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
2. dotyczącymi demoralizacji i czynów karalnych nieletnich,
3. dotyczącymi leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych,
4. należącymi do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw.

Sprawy, które w pierwszej instancji rozpoznaje sąd rodzinny, w drugiej instancji organizacyjnie należą do właściwości wydziału cywilnego sądu okręgowego, z wyjątkiem spraw przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego, jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy lub gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego. Takie sprawy rozpoznawane są przez wydział karny sądu okręgowego. W praktyce i teorii sądownictwa rodzinnego obowiązuje zasada terytorialnego podziału pracy (zgodnie z § 204 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 23.02.2007 r. Regulaminu urzędowania sądów powszechnych – Dz.U. Nr 38 poz.249).

Cechą charakterystyczną sądu rodzinnego jest także prowadzone przez niego wykonawstwo, a ściślej nadzór nad sposobem wykonania orzeczenia oraz to, że sąd w miarę uzyskiwania informacji o zmieniającej się sytuacji może modyfikować wydane wcześniej orzeczenia, mając na uwadze dobro dziecka i rodziny.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.1982. Nr 35, poz. 228 z późn. zm.);
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17.10.2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U.2001.Nr 124, poz. 1359 z poź. zm.);
3. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25.08.2004 r. w sprawie utworzenia schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych oraz określenia ich rodzajów i limitów miejsc. (Dz.Urz. MS.2004,Nr 6.poz.20.)