Ministerstwo Sprawiedliwości

W dniu 27 stycznia 2014 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzonego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego.

Ustawa wprowadza zasadę jednorazowego przesłuchania pokrzywdzonych/świadków w przyjaznych pokojach przesłuchań, do 18-go roku życia w sytuacjach kiedy istnieje obawa, że przesłuchanie w zwykłym trybie  mogłoby negatywnie wpłynąć na ich psychikę. Zasada ta stosowana dotychczas w stosunku do pokrzywdzonych do 15 roku życia - przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece, chroni już teraz także małoletnich do 18 roku życia, w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej i ofiary handlu ludźmi oraz dorosłe ofiary przestępstw seksualnych.

Co ważne, małoletniego należy przesłuchiwać wyłącznie wtedy, gdy jego zeznania mogą być istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dziecko pokrzywdzone przestępstwem może więc w określonych sytuacjach w ogóle nie brać udziału w postępowaniu karnym. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego wprowadziła także obowiązek ustanowienia obrońcy dla podejrzanego w celu jego ewentualnego udziału w przesłuchaniu dziecka oraz nakaz utrwalenia przesłuchania w formie audio/video.

Ustawa zakłada utworzenie przyjaznych pokoi przesłuchań w sądach lub w innych podmiotach, na obszarze właściwości danego sądu. Wprowadzono także przepisy przejściowe, zgodnie z którymi, jeżeli na obszarze właściwości sądu nie ma takiego pomieszczenia, przesłuchania tej szczególnej grupy świadków mogą być przeprowadzane w innym miejscu, nie dłużej niż do dnia 27 lipca 2015 roku. Po tej dacie wszystkie przesłuchania w trybie art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego muszą odbywać się w przyjaznych pokojach przesłuchań. W terminie do dnia 27 stycznia 2015 roku można odstąpić od rejestracji obrazu i dźwięku z przesłuchania, jeżeli organ przeprowadzający przesłuchanie nie dysponuje urządzeniem rejestrującym.

Wspomniane powyżej rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości określa sposób przygotowania małoletniego świadka/pokrzywdzonego do przesłuchania i warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do jego przeprowadzenia.

Zmiany w w/w aktach prawnych są konsekwencją działań Ministerstwa Sprawiedliwości zmierzających do jak najszerszej ochrony szczególnych grup świadków jakimi są małoletni i ofiary przestępstw seksualnych.

Od 2008 roku Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z Fundacją Dzieci Niczyje realizują procedurę certyfikacji przyjaznych pokoi przesłuchań w ramach Koalicji na rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci.

Kampania ta ma na celu między innymi promowanie tworzenia przyjaznych pokoi przesłuchań dla dzieci na terenie całego kraju oraz zwrócenie uwagi przedstawicielom wymiaru sprawiedliwości na szczególną rolę małoletniego świadka w toku postępowania karnego oraz potrzebę jego specjalnego przesłuchania.

Kampania ta będzie kontynuowana, a przedstawiciele podmiotów zainteresowanych tworzeniem przyjaznych pokoi przesłuchań mogą zwracać się do Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości oraz do Fundacji Dzieci Niczyje o informacje pomocne w stworzeniu pokoju odpowiadającego standardom miejsc przyjaznych przesłuchiwanym osobom.

Uzyskanie certyfikatu gwarantuje zgodność wyposażenia i warunków technicznych pokoju przesłuchań z wymogami rozporządzenia, a nadto umożliwia uzyskanie pakietu materiałów informacyjnych i edukacyjnych oraz ewentualne przeszkolenie sędziów z zakresu przesłuchiwania małoletnich świadków.

Szczegóły dotyczące procesu certyfikowania przyjaznych pokoi przesłuchań znajdują się w zakładce: http://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/przeciwdzialanie-przemocy-wobec-dzieci/przyjazne-przesluchanie-dziecka/ oraz na stronie Fundacji Dzieci Niczyje: http://dzieckoswiadek.fdn.pl/przyjazny-pokoj-przesluchan.

Wszelkie dodatkowe informacje w zakresie certyfikowania przyjaznego pokoju przesłuchań można uzyskać pod nr 22 23-90-653, e-mail aaugustyniak@ms.gov.pl
 

• Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego o zmianie ustawy
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego

Działania Ministerstwa Sprawiedliwości na rzecz dzieci - ofiar przestępstw

Ministerstwo Sprawiedliwości przykłada dużą wagę do działań podejmowanych, na rzecz pokrzywdzonych przestępstwem, w tym dzieci. Szczególnym zainteresowaniem objęte są te działania, które mają na celu minimalizowanie wtórnej wiktymizacji małoletnich świadków w toku przeprowadzanych z ich udziałem czynności procesowych.

1. Zmiany organizacyjne w strukturach Ministerstwa Sprawiedliwości

W marcu 2012 roku został utworzony Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka, w którego kompetencjach znajduje się m.in. problematyka osób pokrzywdzonych przestępstwem. O powadze podejścia Ministerstwa do zagadnienia przemocy w rodzinie, w tym przemocy wobec dzieci, świadczy utworzenie i umieszczenie w tym Departamencie Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na co dzień zajmującego się dziećmi jako ofiarami przestępstw.

2. Kampanie informacyjne

1. Ministerstwo Sprawiedliwości we współpracy z sądami, prokuraturami, podmiotami podległymi Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej, Ministrowi Zdrowia, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministrowi Edukacji Narodowej, jak również z organizacjami pozarządowymi organizuje w dniach od 22 do 29 lutego „Tydzień Pomocy Ofiarom Przestępstw”. W ramach Tygodnia przedstawiciele organizacji pozarządowych udzielają informacji i porad, w tym również opiekunom małoletnich pokrzywdzonych.

2. Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy oraz Fundacją Dzieci Niczyje organizuje od 2004 roku Ogólnopolskie Konferencje „Pomoc Dzieciom – Ofiarom Przestępstw”. Konferencje te poświęcone są szeroko pojętej pomocy dzieciom skrzywdzonym przestępstwem między innymi ofiarami handlu ludźmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii czy ochrony przed przestępstwami seksualnymi przy użyciu środków teleinformatycznych. W 10. Konferencji wzięło udział około 600 uczestników (sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, policjanci, kuratorzy sądowi, biegli psycholodzy, przedstawiciele świata nauki, pracownicy placówek pomocowych dla dzieci) z całej Polski. W jej trakcie wręczone zostały kolejne certyfikaty przyjaznych pokoi przesłuchań do numeru 76.

3. Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw

Od stycznia 2009 roku Ministerstwo Sprawiedliwości realizuje projekt „Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw” oparty na 15 organizacjach pozarządowych prowadzących ośrodki, w których osoby pokrzywdzone mogą uzyskać wsparcie. Ośrodki dysponują wolontariuszami, którzy jako opiekunowie ofiary pomagają pokrzywdzonemu w przezwyciężeniu skutków przestępstwa nie tylko na czas postępowania w sądzie, ale także po wyroku, ze szczególnym uwzględnieniem ofiar zgwałcenia, przemocy domowej, małoletnich, niepełnosprawnych oraz osób w podeszłym wieku. Warto podkreślić, że Sieć rozwija się i niektóre Ośrodki już otworzyły filie (jest ich aktualnie 56), a niektóre do tego się przygotowują.

4. Szkolenia

Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury w swoich corocznych programach szkoleniowych uwzględnia tematy z zakresu wykorzystywania seksualnego dzieci, wykrywania tych przestępstw, ścigania i osądzania sprawców, taktyki i techniki przesłuchiwania małoletnich świadków.

5. Strona internetowa

1. W lutym 2009 roku utworzono informacyjną stronę internetową www.pokrzywdzeni.gov.pl, na której znajdują się informacje o Ośrodkach Pomocy Pokrzywdzonym, „Informator dla pokrzywdzonego” oraz baza danych o organizacjach udzielających pokrzywdzonym wsparcia z podziałem na województwa. Podstawowym założeniem jest, aby strona służyła przede wszystkim społeczeństwu, w tym osobom pokrzywdzonym przestępstwem, a nie profesjonalistom. Dlatego też umieszczane na niej informacje przekazane są prostym, komunikatywnym językiem, zrozumiałym dla wszystkich, którzy nie mają prawniczego przygotowania. Strona została rozbudowana i ma bardziej interaktywny charakter, po to, aby jeszcze lepiej służyć pokrzywdzonym i być formą pomocy, przede wszystkim w zakresie informacji, w trudnej dla nich sytuacji.

2. W 2011 roku rozbudowano stronę internetową Ministerstwa Sprawiedliwości www.ms.gov.pl, na której utworzono w zakładce „Działalność” dwie dodatkowe: „Przeciwdziałanie Przemocy w Rodzinie” i „Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci” (z którą aktualnie się zapoznajesz), w których zamieszczono materiały i akty prawne dotyczące tego rodzaju przemocy, a nadto zawarto dane kontaktowe do ośrodków, placówek i instytucji zajmujących się pomocą tego rodzaju przemocą pokrzywdzonym. Zamieszczone w nich materiały opracowane zostały w sposób czytelny, aby stanowić dla użytkowników dogodne źródło informacji, a ich okresowa aktualizacja ma zapewnić zgodność zawartych w nich danych z bieżącym stanem prawnym i rzeczywistym stanem faktycznym.

6. Certyfikowane pokoje przesłuchań

Ministerstwo Sprawiedliwości w kwietniu 2007 roku na spotkaniu u Rzecznika Praw Obywatelskich, przystąpiło do Koalicji na Rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci zawiązanej z inicjatywy Fundacji Dzieci Niczyje.

Ideą Koalicji jest zapewnienie ochrony w postępowaniu karnym dzieciom – ofiarom i świadkom przestępstw, poprzez propagowanie i wprowadzanie w życie zasad przesłuchiwania w przyjaznych dla nich warunkach przez osoby z odpowiednimi kompetencjami. W tym zakresie wypracowane zostały standardy, które winny spełniać pomieszczenia, w których może nastąpić przesłuchanie dziecka a także standardy przesłuchań małoletnich świadków. Standardy te, w formie rekomendacji Ministerstwa Sprawiedliwości, przesłane zostały do wszystkich sądów i prokuratur w roku 2007 i 2010.

W Polsce istnieje ponad 400 przyjaznych miejsc przesłuchań. Znajdują się one w różnych instytucjach z których część gotowa była poddać się procesowi weryfikacji prowadzonemu przez przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości i psychologów.

Pokoje te otrzymują akty świadczące o tym, że spełniają standardy pokoi przyjaznych dziecku. Aktualnie certyfikaty otrzymało 76 pokoi choć 4 z nich certyfikaty utraciło.

7. Kampanie społeczne

1. Ministerstwo Sprawiedliwości współpracuje z Fundacją Dzieci Niczyje w programie „Dziecko – świadek szczególnej troski”. Program propagowany jest kampaniami medialnymi organizowanymi przez Fundację „Wysoki sądzie boję się”, „Wysoki sądzie mam prawo się nie bać” i „Będę przeSłuchana/przeSłuchany”. Kampanie mają uwrażliwić osoby pracujące z dziećmi w tym sędziów i prokuratorów na to, że dziecko winno być traktowane z większą troską i uwagą w toku postępowania karnego.

2. Projekt „Dziecko w Sieci” w który zaangażowane jest Ministerstwo Sprawiedliwości propagowany jest kampaniami „Nigdy nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie” i „Każdy ruch w Internecie zostawia ślad”. Projekt ma na celu zapobieganiu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci w Internecie. 

8. Telefon informacyjno-interwencyjny

Ministerstwo Sprawiedliwości przedłużyło do 2017 roku porozumienie z Komendę Główną Policji oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o utworzeniu telefonu interwencyjno-informacyjnego (801 12 00 02), którego celem jest wszechstronna i skuteczna pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem ze strony osób uprzednio skazanych za czyny z użyciem przemocy lub groźby jej użycia, w szczególności sprawców przemocy domowej skierowanej do najbliższych, którymi bardzo często są dzieci.

W oparciu o powyższe Porozumienie konsultanci Pogotowia „Niebieska Linia” w przypadkach przemocy w rodzinie uruchamiają nowy rodzaj interwencji. Procedura zakłada, że w wyniku otrzymania od osób pokrzywdzonych informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie lub niedotrzymaniu warunków probacji przez sprawcę prawomocnie skazanego za przestępstwo z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej, konsultanci Pogotowia „Niebieska Linia” podejmują działania o charakterze interwencyjnym przez powiadamianie policji i kuratorów, którzy w swoich środowiskach lokalnych uruchamiają działania zmierzające do zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego przebywającego na wolności.  Więcej informacji na stronie: telefoniczna linia interwencyjno-informacyjna.

9. Przyspieszenie postępowań z udziałem małoletnich pokrzywdzonych

Dokonując analizy popełnianych przestępstw zaczęto dostrzegać, że ich ofiary dosięga nie tylko wiktymizacja pierwotna, tj. skutki będące bezpośrednim następstwem przestępstwa (uszkodzenie ciała, okradzenie, okaleczenie, śmierć), ale również wiktymizacja wtórna, rozumiana jako przysparzanie ofierze dodatkowych cierpień i stresów przez niewłaściwe jej traktowanie, tak przez najbliższe otoczenie jak i aparat ścigania oraz wymiar sprawiedliwości.

Działając w ramach posiadanych kompetencji, Minister Sprawiedliwości zwrócił się do prezesów sądów z apelem o rozpoznawanie spraw karnych o przestępstwa na szkodę osób małoletnich jako priorytetowych, co oznaczałoby rozpoznawanie ich w pierwszej kolejności. Może to ułatwić najmłodszym obywatelom jak najszybszy powrót do normalnego życia. Na aktach spraw, w których dziecko występuje jako ofiara przestępstwa winny być umieszczone wyrazy „pokrzywdzony małoletni”, tym bardziej, że w repertorium takie oznaczenie jest obowiązkowe.

10. Zakaz karcenia

Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.10.125.842) wprowadziła niezwykle istotną zmianę do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w postaci zakazu stosowania kar cielesnych przez osoby wykonujące władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim.

Zmiana ta, aczkolwiek nie została wyposażona w bezpośrednią sankcję za jej złamanie, powoduje jednakże faktyczne uchylenie pozakodeksowego kontratypu (wyłączenie odpowiedzialności karnej), polegającego na stosowanym dotychczas odstępowaniu od ścigania osób, które np. naruszały nietykalność cielesną dziecka, powołując się na prawo do sprawowania władzy rodzicielskiej oraz cele wychowawcze karcenia. Po wprowadzeniu owej zmiany, prokurator nie może się powoływać na ów kontratyp i odmawiać ścigania takich osób.