Ministerstwo Sprawiedliwości

Nowelizacja procedury karnej, zmiany w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich – decyzje Rady Ministrów

Rada Ministrów przyjęła dzisiaj dwa przygotowane w Ministerstwie Sprawiedliwości dokumenty: projektzałożeń projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy - kodeks karny i niektórych innych ustaw.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy - kodeks karny i niektórych innych ustaw:

 Przyjęte dzisiaj przepisy nowelizujące procedurę karną mają na celu przede wszystkim:

1. Usprawnienie i przyspieszenie postępowania karnego m.in. poprzez:
   • wzmocnienie kontradyktoryjności procesu karnego polegające na wprowadzeniu instytucji mających na celu aktywizację stron procesowych przy jednoczesnym ograniczeniu inicjatywy dowodowej sądu, bez wyeliminowania zasady prawdy materialnej z procesu karnego oraz z zachowaniem zasady in dubio pro reo, w kształcie, który umożliwia rozstrzyganie na korzyść oskarżonego tych wątpliwości, których w postępowaniu nie usunięto;
   • szersze wykorzystanie konsensualnych sposobów zakończenia postępowania karnego;
   • wprowadzenie zmian na etapie postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego mających na celu koncentrację materiału dowodowego oraz pozwalających na planowanie przebiegu rozprawy np. przekazywanie do sądu dowodów związanych z przedmiotem oskarżenia oraz organizowanie posiedzeń organizacyjnych dotyczących przebiegu rozprawy;
   • zmianę w zakresie postępowania odwoławczego, dopuszczającą w szerszym zakresie możliwość przeprowadzania dowodów przez sąd II instancji oraz ograniczającą podstawy zaskarżenia w przypadkach wyroków wydanych w trybie konsensualnym;
   • zmiany w zakresie składu sądu oraz dopuszczenie do udziału w postępowaniu karnym referendarzy.
2. Ukształtowanie na nowo podstaw stosowania środków przymusu, w tym środków zapobiegawczych, w sposób zapobiegający ich nadmiernemu wykorzystywaniu w praktyce procesowej, a zarazem lepiej gwarantujący osiągnięcie podstawowego ich celu, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego przebiegu postępowania; wprowadzenie możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę także w przypadku środków karnych i nie izolacyjnych środków zapobiegawczych.
3. Wprowadzenie zmian na etapie postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego umożliwiających obniżenie kosztów postępowania poprzez ułatwienie przepadku przedmiotów stanowiących dowód rzeczowy.
4. Zmniejszenie liczby spraw karnych do rozpoznania w procesie karnym, w szczególności: w sprawach o nieznacznej szkodliwości społecznej – tzw. sprawach błahych, między innymi poprzez wprowadzenie podstaw do odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania ze względu na niecelowość ścigania, w szczególności z uwagi na naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem oraz poprzez modyfikację penalizacji w zakresie przestępstw przeciwko mieniu oraz przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

Główne rozwiązania projektu zakładają:

Zmiany w zakresie prawa karnego procesowego:

• ograniczenie inicjatywy dowodowej sądu na rzecz zaktywizowania stron (kontradyktoryjność procesu),
• wprowadzenie obligatoryjnego posiedzenie organizacyjnego do rozprawy w przypadku  spraw skomplikowanych, 
• ograniczenie możliwości zwrotu sprawy prokuratorowi,
• zmniejszenie katalogu spraw, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe,
• ograniczenie możliwości odczytywania materiałów podczas rozprawy,
• rozszerzenie możliwości przeprowadzania dowodów przez sąd odwoławczy,
• rozszerzenie stosowania trybów konsensualnych,
• zmiany w zakresie podstaw stosowania tymczasowego aresztowania i innych środków zapobiegawczych,
• wprowadzenie odszkodowania z tytułu niesłusznego stosowania: środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie i zabezpieczenia majątkowego,
• dopuszczenie referendarzy do postępowania karnego (także na etapie postępowania wykonawczego),
• wprowadzenie prawa do żądania wyznaczenia obrońcy (oraz pełnomocnika) na etapie postępowania karnego,
• wprowadzenie możliwości reprezentowania oskarżonych przez radców prawnych.

Zmiany w zakresie prawa karnego materialnego:

• przeniesienie odpowiedzialności za prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdu innego niż mechaniczny na poziom kodeksu wykroczeń,
• podniesienie progu kwotowego między przestępstwami a wykroczeniami przeciwko mieniu do kwoty 1000 zł (kradzież, przywłaszczenie, zniszczenie rzeczy) i 300 zł w  przypadku (zaboru drzewa w lesie),
• wprowadzenie umorzenia (na wniosek pokrzywdzonego) w przypadku pojednania sprawcy z oskarżonym i naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie.

Przyjęta dzisiaj nowelizacja procedury karnej to efekt dwuletnich prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego pod kierunkiem prof. Andrzeja Zolla i Piotra Hofmańskiego.

Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych:

Istotą przyjętego dzisiaj projektu są niezbędne zmiany w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, dostosowujące tę ustawę do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz regulacji i zaleceń prawnomiędzynarodowych, w tym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Projektowane regulacje zakładają:

1. zmiana przepisu upn regulującego obserwację psychiatryczną nieletniego na wzór art. 203 § 1 i 2 kpk (w oparciu o wyrok TK);
2. oznaczenie(5 dni) maksymalnego dopuszczalnego czasu pobytu w policyjnej izbie dziecka (obecnie po ogłoszeniu nieletniemu postanowienia o umieszczeniu tymczasowym w schronisku dla nieletnich lub MOW praktycznie brak jest ograniczenia w tym zakresie);
3. wykonanie orzeczenia ETPCz z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie Adamkiewicz przeciwko Polsce przez wprowadzenie nowego, zunifikowanego modelu postępowania, prowadzonego przez sąd rodzinny;
4. przeniesienie z rozporządzenia do ustawy kwestii zasad stosowania nagród i środków dyscyplinarnych wobec nieletnich umieszczonych w Zakładach Poprawczych i Schroniskach dla Nieletnich (w dniu 2 października 2012 r. TK orzekł niekonstytucyjność przepisów w rozporządzeniu wykonawczym) oraz stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich (aktualnie odnośnie do przepisów wykonawczych postępowanie przed TK nie zostało zakończone);
5. doprecyzowanie treści jednego z upoważnień ustawowych (wykonywanie nadzoru nad nieletnimi – rozporządzenie z 2011 r. wykracza poza obecnie mało precyzyjne upoważnienie);
6. uchylenie art. 83 § 3 upn – w konsekwencji zmian z ustawy o Policji i wydania nowego rozporządzenia, obejmującego materię, o jakiej mowa w art. 83 § 3 upn (dot. organizacji policyjnych izb dziecka).

Wydział Komunikacji Społecznej i Promocji

Ministerstwo Sprawiedliwości