Ministerstwo Sprawiedliwości

W nawiązaniu do artykułu „Notariat szuka sprzymierzeńca”, opublikowanego w „Dzienniku Gazeta Prawna” w dniu 3 września 2012 r., w którym wskazano, że samorząd notarialny ocenił działania Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczące dopuszczenia do wrześniowego egzaminu notarialnego osób, którym rady izb notarialnych nie wydały zaświadczeń o odbyciu aplikacji, jako naruszające przepisy ustawy - Prawa o notariacie, nieetyczne i godzące w zasady współżycia społecznego oraz równe traktowanie obywateli, Ministerstwo Sprawiedliwości informuje:

 

 

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, do egzaminu notarialnego może przystąpić osoba, która ukończyła aplikację notarialną i otrzymała zaświadczenie o jej odbyciu.

 

Do oceny prawidłowości dokumentów, wymaganych przy składaniu wniosku o dopuszczenie do egzaminu notarialnego, zgodnie z art. 71d § 4 i 5 w zw. z art. 74a § 5 ustawy, uprawniony jest przewodniczący właściwej komisji egzaminacyjnej. Od postanowienia przewodniczącego o pozostawieniu zgłoszenia bez rozpoznania (skutkującego niedopuszczeniem do egzaminu) przysługuje zażalenie do Ministra Sprawiedliwości.

 

Art. 72 § 1 ustawy - Prawo o notariacie stanowi: „aplikacja notarialna rozpoczyna się 1 stycznia każdego roku, trwa 2 lata i 6 miesięcy i polega na zaznajomieniu się aplikanta z całokształtem pracy notariusza. W ramach szkolenia aplikant jest obowiązany do zaznajomienia się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych, gospodarczych i wieczystoksięgowych”. Stosownie do art. 72 § 2 ustawy, aplikantowi, który odbył aplikację notarialną, o której mowa w § 1, rada właściwej izby wydaje zaświadczenie o odbyciu aplikacji notarialnej.

 

Wskazane wyżej przesłanki wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej mają charakter enumeratywny. Przepisy ustawy nie determinują bowiem wydania tego zaświadczenia od zaistnienia jakiegokolwiek innego - dodatkowego – warunku, a za taki zostało uznane przez niektóre z rad izb notarialnych zaliczenie kolokwiów w trakcie aplikacji. Wydanie zaświadczenia związane jest wprost z ukończeniem aplikacji w takim kształcie, jaki został zapisany w art. 72 § 1 ustawy. Dla uzyskania zaświadczenia niezbędne jest zatem ukończenie aplikacji trwającej 2 lata i 6 miesięcy oraz zaznajomienie się aplikanta z pracą notariusza i czynnościami w określonych wydziałach sądów.

 

Podstawą prawną do wprowadzenia przesłanki zaliczenia kolokwium, jak to uczyniły organy samorządu notarialnego, nie może być również § 13 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej, który wprowadza jedynie fakultatywną możliwość przeprowadzania w trakcie aplikacji kolokwiów i sprawdzianów. Ani ustawa, ani rozporządzenie nie przewidują skutku w postaci uznania nieukończenia aplikacji w przypadku niezaliczenia kolokwiów, czy sprawdzianów.

W dniach 22-27 sierpnia br. do Ministra Sprawiedliwości, jako organu odwoławczego, wpłynęło łącznie 12 zażaleń na postanowienia przewodniczących komisji egzaminacyjnych we Wrocławiu i w Krakowie w sprawie odmowy dopuszczenia do egzaminu notarialnego, w związku z brakiem załączenia do wniosku o dopuszczenie do egzaminu zaświadczenia o odbyciu aplikacji.

 

Szczegółowa analiza akt, dokonana w postępowaniu II – instancyjnym, w tym załączonych uchwał w sprawie odmowy wydania zaświadczeń o odbyciu aplikacji poszczególnych kandydatów wykazała, że aplikanci ci spełnili wszystkie przesłanki wymagane do uzyskania zaświadczenia o odbyciu aplikacji, uprawniające te osoby jednocześnie do przystąpienia do egzaminu notarialnego, tj.,

1. zostały wpisane na listę aplikantów notarialnych;

2. odbyły praktyczną naukę zawodu przez okres dwóch lat i sześciu miesięcy pod patronatem wyznaczonego notariusza, zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej – zwanego dalej rozporządzeniem;

3. patron – notariusz wydał im pozytywną pisemną opinię, zgodnie z § 10 rozporządzenia;

4. odbyły wymaganą 6 miesięczną praktykę sądową, zgodnie z § 9 rozporządzenia;

5. sędziowie, pod kierunkiem których odbywali praktyki w wydziale ksiąg wieczystych sądu rejonowego i sądzie gospodarczym, wydali pozytywne pisemne opinie, zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia;

6. uczestniczyły w organizowanych przez radę izby notarialnej zajęciach seminaryjnych w okresie dwóch lat i sześciu miesięcy;

7. łączny okres nieobecności tych aplikantów nie przekroczył w każdym roku aplikacji liczby dni, określonej w § 4 i 5 rozporządzenia.

Przyczyną odmowy wydania zaświadczeń przez Rady we wszystkich 12 sprawach było niezaliczenie któregokolwiek z kolokwiów w toku aplikacji.

 

Minister Sprawiedliwości, jako organ II instancji, uznał wydane przez Rady Izb Notarialnych uchwały jako urzędowe poświadczenie odbycia aplikacji notarialnej - równoważne z wydaniem zaświadczenia stanowiącego poświadczenie stanu faktycznego, stosownie do art. 217 i nast. Kodeksu postępowania administracyjnego i na tej podstawie uchylił zaskarżone postanowienia, stwierdzając, że dana osoba spełniła przesłanki dopuszczające ją do przystąpienia do egzaminu notarialnego.

 

 

W szczególności Rady Izb Notarialnych w Katowicach i w Łodzi wydały zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej osobom, które nie zaliczyły któregokolwiek z kolokwium. Działanie to wskazuje, że w zakresie skutków niezaliczenia kolokwiów organy samorządu notarialnego zajmują rozbieżne stanowiska, przez co stosują wobec aplikantów – w identycznym stanie faktycznym – całkowicie odmienne rozstrzygnięcia na podstawie tych samych przepisów. Wobec powyższego, informacje zawarte w artykule, że „w interpretacji Rad Izb Notarialnych niezaliczenie któregokolwiek z kolokwiów jest podstawą do odmowy zaliczenia z danego przedmiotu lub dopuszczenia do egzaminu” są nierzetelne i wprowadzają w błąd: „interpretacje” poszczególnych rad izb notarialnych są bowiem odmienne.

 

W skali całego kraju uchwałę (lub postanowienie) o odmowie wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji z powodu niezaliczenia któregokolwiek z kolokwium otrzymało łącznie ok. 120 osób. Zdecydowana większość tych osób została dopuszczona do egzaminu notarialnego przez przewodniczących właściwych komisji egzaminacyjnych, będących sędziami sądów apelacyjnych lub okręgowych.

 

 

Przejawem nierównego traktowania jest natomiast sytuacja, w której na podstawie tych samych przepisów i w tej samej sytuacji faktycznej, części aplikantom organy samorządu notarialnego wydały zaświadczenie o odbyciu aplikacji, a części odmówiły.

 

W sprawie osób, którym odmówiono wydania zaświadczeń o odbyciu aplikacji interweniował Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z dnia 30 lipca br. Kwestia odmowy wydania zaświadczeń przez notariat była przedmiotem zapytania posła Roberta Wardzały z dnia 18 sierpnia br.

 

Ponadto wskazać należy, że już w 2011 r. Minister Sprawiedliwości podjął działania w celu jednoznacznego rozwiązania sygnalizowanego wówczas przez aplikantów problemu związanego z wydaniem zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej w sytuacji nie zaliczenia kolokwium.

 

W dniu 7 lipca 2011 r. wystąpił do Krajowej Rady Notarialnej o zajęcie stanowiska w sprawie wydawania zaświadczeń o odbyciu aplikacji w sytuacji niezaliczenia któregokolwiek z kolokwiów. Krajowa Rada Notarialna w dniu 20 sierpnia 2011 r. podjęła uchwałę, którą uzależniła wydanie takiego zaświadczenia od uzyskania pozytywnych wyników z kolokwiów. Minister Sprawiedliwości zaskarżył powyższą uchwałę do Sądu Najwyższego jako sprzeczną z prawem, wprowadzającą nieznaną ustawie przesłankę, warunkującą otrzymanie zaświadczenia o odbyciu aplikacji oraz jako podjętą z naruszeniem przepisów kompetencyjnych.

 

Przed terminem rozprawy w Sądzie Najwyższym, Krajowa Rada Notarialna uchyliła w dniu 19 listopada 2011 r. zaskarżoną przez Ministra Sprawiedliwości uchwałę. W konsekwencji takiego działania samorządu notarialnego Sąd Najwyższy nie mógł rozstrzygnąć przedstawionego przez Ministra Sprawiedliwości zagadnienia.

 

W tym stanie faktycznym i prawnym, negatywna ocena działań podjętych przez Ministerstwo Sprawiedliwości dokonana przez samorząd notarialny jest całkowicie nieuzasadniona, wręcz odwrotnie: podjęte przez Ministra Sprawiedliwości działania miały na celu zapewnienie równego traktowania wszystkich osób kończących aplikację notarialną, przystępujących do egzaminu zawodowego, poprzez właściwe i jednolite zastosowanie wobec wszystkich aplikantów przepisów ustawy – Prawo o notariacie.

 

Podkreślenia wymaga, że samorząd notarialny konsekwentnie blokuje dostęp do zawodu notariusza. W okresie poprzedzającym wprowadzenie państwowych egzaminów wstępnych na aplikację, do którego doszło w 2006 roku, na aplikację notarialną w skali całego kraju było przyjmowanych rocznie około 30 – 40 osób. Kolejny wyraźny przejaw ograniczenia dostępu do tego zawodu przez samorząd notarialny miał miejsce po przeprowadzeniu egzaminu wstępnego na aplikację w roku 2009, który zdało ponad 1000 osób. Od tego czasu w poszczególnych izbach notarialnych pojawił się problem z wyznaczeniem patronów dla wszystkich aplikantów. Rady izb notarialnych podjęły wówczas uchwały, które między innymi wprowadzały dodatkowe, nieznane ustawie warunki odbywania aplikacji, jak również nakładały na aplikantów obowiązek znalezienia notariusza – patrona. Tymczasem – jak wynika m.in. z bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego – wyznaczenie patrona jest obowiązkiem rady o charakterze publiczno-prawnym.

 

W okresie od 2009 do 2011 roku Minister Sprawiedliwości zaskarżył do Sądu Najwyższego, jako sprzecznych z prawem, łącznie 21 uchwał organów samorządu notarialnego, które wprowadzały regulacje utrudniające odbywanie aplikacji. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone uchwały w części, w jakiej naruszały obowiązujące przepisy.

 

Poniżej możecie Państwo zapoznać się z pismem z dnia 4 września 2012 r. skierowanym przez Michała Królikowskiego - Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości do Pana Tomasza Janika – Przewodniczącego Krajowej Rady Notarialnej, dotyczącym opisywanego powyżej zakresu.

 

Wydział Komunikacji Społecznej i Promocji

Ministerstwo Sprawiedliwości