Ministerstwo Sprawiedliwości

SPRAWOZDANIE z wizyty w Polsce Ministra Sprawiedliwości Republiki Litewskiej, Pana Remigijusa Šimašiusa

W dniach 13-14 maja 2009r., roboczą wizytę w Warszawie złożył Pan Remigijus Šimašius, Minister Sprawiedliwości Republiki Litewskiej.

Panu Ministrowi towarzyszyli:
1. Pani Simona Mesoniené, Zastępca Dyrektora Departamentu Sądownictwa Karnego,
2. Pani Andrada Bavéjan, Naczelnik Wydziału Współpracy Prawnej w Departamencie Prawa Międzynarodowego,
oraz
3. Pan Egidijus Meilunas, Ambasador Republiki Litewskiej w Warszawie,
4. Pan Valdas Lastauskas, Radca-Minister Ambasady Republiki Litewskiej w Warszawie.

Cel wizyty
Celem wizyty Ministra Sprawiedliwości Republiki Litewskiej była wymiana informacji i stanowisk w odniesieniu do niektórych dokumentów, nad którymi trwają prace w ramach Unii Europejskiej, a także omówienie współpracy dwustronnej w zakresie przekazywania skazanych.
Przebieg wizyty

W ramach programu wizyty Pan Minister R.Šimašius spotkał się z Ministrem Sprawiedliwości-Prokuratorem Generalnym, Panem Andrzejem Czumą , P rezesem Sądu Najwyższego, Panem prof. Walerianem Sanetrą oraz Dyrektorem Generalnym Służby Więziennej, Panem gen. Pawłem Nasiłowskim.

1. Spotkanie z Ministrem Sprawiedliwości-Prokuratorem Generalnym.

Pan Minister A.Czuma przywitał Gości i wyraził zadowolenie z możliwości goszczenia w Polsce delegacji litewskiego Ministerstwa Sprawiedliwości.
Zaproponował skoncentrowanie się w trakcie dyskusji na następujących zagadnieniach:
A) projekt programu sztokholmskiego,
B) działania podejmowane przez państwa byłego bloku komunistycznego w sprawie konieczności zachowania jednolitego stanowiska UE odnośnie zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne,
C) ocena Europejskiego Nakazu Aresztowania,
D) współpraca prawna w stosunkach dwustronnych polsko-litewskich w zakresie przekazywania osób skazanych,
a także na wniosek strony litewskiej
E) wzajemne wykonywanie kar administracyjnych i środków karnych w stosunkach polsko-litewskich.

Pan Minister R.Šimašius podziękował za zaproszenie do złożenia wizyty w Polsce i możliwość spotkania z polskim Ministrem Sprawiedliwości.
ad. A)
Pan Minister A.Czuma nawiązał do planowanego przyjęcia programu sztokholmskiego w okresie prezydencji szwedzkiej. Przypomniał, że państwa Grupy Wyszehradzkiej wspólnie (Polska, Czechy, Węgry i Słowacja), jak również szereg innych państw, w tym Litwa, indywidualnie przekazały Komisji Europejskiej swoje stanowiska do tego programu. Odniósł się następnie do propozycji litewskiej dotyczącej priorytetów w zakresie programu sztokholmskiego i podkreślił, iż w wielu przypadkach są one zbieżne ze stanowiskiem polskim. Podkreślił, iż w zakresie rozwoju obszaru współpracy w sprawach karnych, podstawową rolę powinna odgrywać zasada wzajemnego uznawania orzeczeń. Wskazał, że Polska, podobnie jak Litwa, chce wesprzeć inicjatywę dotyczącą zapewnienia lepszego poszanowania praw ofiar przestępstw. Podkreślił, iż dla Polski ochrona ofiar przestępstw poprzez wzmacnianie gwarancji procesowych oraz pomoc dla osób poszkodowanych przestępstwem także stanowi priorytet. Z aprobatą odniósł się do propozycji Litwy w zakresie dążenia do zwiększania wzajemnego zaufania pomiędzy państwami członkowskimi poprzez wykorzystanie Sieci Współpracy Legislacyjnej Ministrów Sprawiedliwości Państw Członkowskich UE, czy Europejskiej Sieci Laboratoriów Kryminalistycznych i powołanie ewentualnie innych niezbędnych sieci. Poparł ponadto rozwój i promowanie szkoleń dla pracowników wymiaru sprawiedliwości. Wyraził uznanie dla podejmowanych przez Litwę działań w zakresie kontynuacji na forum UE dyskusji nt. przestępstw popełnionych przez reżimy totalitarne, a także zwiększania świadomości społecznej i wypracowania wspólnego podejścia państw członkowskich w ww. kwestii. Poparł pogląd o konieczności stworzenia efektywnego mechanizmu, który przyczyniłby się do tworzenia wspólnej świadomości historycznej, w tym przezwyciężenia luk w postrzeganiu historii całego kontynentu, istniejących na zachodzie Europy.
Pan Minister nawiązał również do pomysłu harmonizacji prawa karnego materialnego i wskazał na potrzebę ostrożnego podejścia do tej kwestii. Zwrócił uwagę, że ocena ewentualnej potrzeby harmonizacji będzie możliwa po przedstawieniu konkretnych propozycji legislacyjnych.
W odniesieniu do przedstawionej przez Litwę propozycji ustanowienia instrumentu dotyczącego naruszeń prawa administracyjnego mogących skutkować sankcjami karnymi (administrative infringements) przyznał, że do czasu przedstawienia projektu dokumentu w tym zakresie przez Komisję Europejską, Polska zachowuje wstrzemięźliwe stanowisko. Nie wykluczył jednak możliwości udzielenia poparcia tej inicjatywy po zapoznaniu się z projektem Komisji.
Pan Minister R.Šimašius wyraził zadowolenie faktu, że litewskie propozycje odnoszące się do programu sztokholmskiego w obszarze spraw karnych są pozytywnie oceniane i popierane przez Polskę. Podkreślił, że szczególnie ważną kwestią dla Litwy jest wypracowanie jednolitego stanowiska państw UE w zakresie przestępstw popełnianych przez reżimy totalitarne. Zauważył, że Litwa od dłuższego czasu podnosi tą kwestię. Wskazał na potrzebę wsparcia ze strony innych krajów, szczególnie tych, które podobnie jak Polska z własnego doświadczenia znają funkcjonowanie takich reżimów. Wspomniał ponadto o inicjatywie litewskiej zorganizowania w Strasburgu obchodów przypominających skutki paktu Ribentropp - Mołotow.
Pan Minister odniósł się też do kwestii ochrony praw ofiar przestępstw. Przyznał, iż zagadnienie to jest traktowane priorytetowo przez Litwę, zwrócił jednak uwagę na potrzebę uwzględnienia sytuacji budżetowej poszczególnych krajów członkowskich w dyskusji nad tym tematem. Zgodził się także z opinią Pana Ministra A.Czumy, iż harmonizacja prawa karnego materialnego generalnie nie jest konieczna i do tej kwestii należy podejść indywidualnie, odnosząc się do konkretnych propozycji legislacyjnych.
Pan Minister A.Czuma odnosząc się do współpracy w sprawach cywilnych przyznał, że Polska prezentuje zbliżone do Litwy stanowisko w kwestii wypracowania spójnych, jednolitych reguł w zakresie modelu postępowania z orzeczeniami zagranicznymi we wszystkich sprawach cywilnych. Pozytywnie wypowiedział się również o propozycji ewaluacji i uproszenia istniejących wspólnotowych aktów prawnych regulujących kwestie cywilne. Zauważył, iż obecnie obowiązują różne akty prawne, które wprowadzają różne mechanizmy wzajemnego uznawania orzeczeń, co w praktyce może powodować problemy interpretacyjne. Z aprobatą odniósł się do propozycji szerszego wykorzystania zasady wzajemnego uznawania orzeczeń. Zauważył, iż do osiągnięcia tego celu najbardziej przyczyniłoby się całkowite zniesienie sądowego stwierdzenia wykonalności tzw. exequatur, za czym opowiada się Litwa. Dodał, że powinno to zostać poprzedzone szczegółową analizą istniejących aktów prawnych pod kątem ustalenia, czy całkowite zniesienie exequatur jest obecnie możliwe, a jeśli tak - to pod jakimi warunkami. Zgodził się ze stanowiskiem Litwy w zakresie dążenia do zakończenia prac nad instrumentem dotyczącym spadków i testamentów. Pan Minister odniósł się także do traktowanej przez Litwę priorytetowo potrzeby uregulowania kwestii majątkowych ustrojów małżeńskich przy jednoczesnym eliminowaniu wszelkich trudności pojawiających się w tym obszarze w sprawach z elementem transgranicznym. Zgodził się z koniecznością podjęcia dyskusji nad tym zagadnieniem na forum UE, wypowiedział się jednak z rezerwą o rezultacie tej dyskusji.
Pan Minister A.Czuma podkreślił również rosnące znaczenie polityki zewnętrznej w obszarze wymiaru sprawiedliwości. Wskazał na konieczność zintensyfikowania współpracy w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz Partnerstwa Wschodniego w szczególności z Ukrainą, Białorusią i Gruzją. Zwrócił też uwagę na znaczenie współpracy z partnerami strategicznymi, takimi jak Stany Zjednoczone Ameryki.
Pan Minister R.Šimašius z satysfakcją zauważył zbieżność stanowisk w wielu kwestiach również w sprawach cywilnych. Podkreślił, że dostrzega wagę współpracy z państwami spoza UE, szczególnie w ramach partnerstwa wschodniego.
ad. B)
Pan Minister A.Czuma nawiązał do wcześniejszej wypowiedzi Pana Ministra R.Šimašiusa i zauważył, że litewska propozycja utworzenia stałych mechanizmów (instytucji) służących budowaniu wiedzy i świadomości historycznej szczególnie wśród młodzieży na obszarze całej UE byłoby dobrym rozwiązaniem. Podkreślił, iż poza krajami dawnego bloku wschodniego wiedza historyczna na temat reżimów totalitarnych jest znikoma.
Pan Minister R.Šimašius powtórzył, że rząd litewski dąży do osiągnięcia jednolitego stanowiska przez kraje członkowskie UE odnośnie zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne oraz negowania holocaustu. Podejmuje też starania, aby odpowiedni zapis znalazł się w programie sztokholmskim. Przyznał, że nie zna opinii prezydencji czeskiej w tym zakresie. Dodał, że oczekuje na stanowisko Komisji Europejskiej, liczy też na wsparcie ze strony Polski.
Pan Minister A.Czuma podziękował stronie litewskiej za poparcie polskiej inicjatywy w sprawie umieszczenia zapisu, dotyczącego zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w wytycznych do negocjacji nowego porozumienia UE-Rosja (na spotkanie Unia - Rosja w Kaliningradzie w dniach 14 -15 maja br). Przypomniał, że w dniu 4.05.2009r., w trakcie prac grupy roboczej ds. Europy Wschodniej i Azji Środkowej (COEST) Polska postulowała dokonanie w dokumencie stanowiącym wytyczne do negocjacji nowego porozumienia UE-Rosja zapisu, mającego na celu podkreślenie wagi, wciąż aktualnej dla państw byłego bloku komunistycznego, kwestii zbrodni popełnianych przez reżimy totalitarne i konieczności współpracy ze strony Rosji w tym zakresie. Propozycja Polski została zaakceptowana przez KE i inne państwa członkowskie na posiedzeniu COREPER II w dniu 6.05.2009r., między innymi dzięki poparciu Litwy i Estonii.
Pan Minister zauważył także, iż Parlament Europejski przy okazji organizacji wysłuchania publicznego na temat zbrodni popełnianych przez reżimy totalitarne przyjął rezolucję, w której podkreślił wagę tego problemu oraz poddał pod rozwagę powołanie instytutu, który zajmowałby się tymi zagadnieniami. Dodał, że w przypadku powołania takiego instytutu konieczne byłoby zapoznanie się z danymi, które znajdują się w posiadaniu strony rosyjskiej. Wyjaśnił, iż Polski postulat uzupełnienia ww. dokumentu był spowodowany problemami we współpracy ze stroną rosyjską w zakresie toczących się postępowań dotyczących ofiar reżimów totalitarnych, np. „sprawy katyńskiej", gdzie brak woli współpracy ze strony rosyjskiej i odmowa uznania legitymacji rodzin ofiar do udziału w postępowaniu utrudnia dotarcie do prawdy, a tym samym rehabilitację tych ofiar. Wyraził opinię, że UE powinna wpływać na stronę rosyjską aby przekazała takie dane do państw członkowskich i nie utrudniała prowadzenia toczących się postępowań. Poddał pod rozwagę zastanowienie się nad innymi możliwymi działaniami, które zaktywizują stronę rosyjską do współpracy.
ad. C)
Pan Minister A.Czuma nawiązał do przedstawionego przez prezydencję czeską projektu sprawozdania dotyczącego czwartej rundy wzajemnych ocen w zakresie praktycznego funkcjonowania Europejskiego Nakazu Aresztowania w państwach Unii. Przypomniał, że dokument ten jest obecnie przedmiotem prac w grupach roboczych i może zostać przyjęty przez Radę UE na jej czerwcowym posiedzeniu. Pan Minister zwrócił uwagę na kilka kwestii ujętych w raporcie. Nie zgodził się z opinią autorów raportu co do konieczności pracy nad stosowaniem przez wszystkie państwa zasady proporcjonalności. Zaznaczył, że zasada ta nie została wyrażona w samej decyzji ramowej i nie powinna być narzucana na państwa, które jako fundamentalną traktują zasadę legalizmu. Zwrócił uwagę również na potrzebę zastanowienia się nad koniecznością zniesienia badania podwójnej karalności wobec tzw. 32 przestępstw europejskich. Dodał, że w praktyce prawo materialne państw członkowskich zasadniczo przewiduje penalizację tych czynów, natomiast w przypadku wystąpienia wątpliwości można podjąć próbę przybliżenia regulacji materialno-prawnych państw członkowskich. Wyraził także opinię, iż bardziej racjonalne jest sporządzenie kolejnego raportu w roku 2011 a nie w 2010. Poprosił o stanowisko Litwy w tej kwestii.
Pan Minister R.Šimašius przyznał, iż zna stanowisko Polski w kwestii raportu ze stosowania ENA. Stwierdził, że Europejski Nakaz Aresztowania jest zasadniczo dobrze działającym instrumentem i Litwa korzysta z niego w szerokim zakresie. Zgodził się z opinią Pana Ministra A.Czumy, iż nie ma potrzeby zachowania zasady badania podwójnej karalności. Odnośnie terminu sporządzenia kolejnego raportu stwierdził, że nie widzi przeszkód, aby był on sporządzony w roku 2010. Dodał jednak, że zapozna się z argumentami Polski na rzecz późniejszego sporządzenia raportu.
ad. D)
Pan Minister A.Czuma przypomniał podstawę prawną współpracy polsko-litewskiej w zakresie przekazywania osób skazanych. Krótko omówił też zakres tej współpracy.
Pan Minister I.Dzialuk podkreślił, że współpraca w zakresie przekazywania skazanych w trybie konwencji strasburskiej generalnie nie przedstawia problemów. Nawiązał jednak do sprawy odmowy przekazania do Polski skazanego na Litwie obywatela polskiego, M.Cieleckiego. Przypomniał, że wyrokiem Wileńskiego Sądu Okręgowego został on skazany na karę 3 lat pozbawienia wolności i Minister Sprawiedliwości RP, na prośbę skazanego, wystąpił z wnioskiem o przekazanie skazanego do Polski celem wykonania kary. Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Litewskiej poinformowało, że odmówiono zgody na przekazanie skazanego „ z uwagi na nowo powstałe okoliczności". Pan Minister przyznał, że Polska zwróciła się do strony litewskiej z prośbą o wyjaśnienie przyczyn odmowy.
Pan Minister R.Šimašius przyznał, że rzeczywiście nie odnotowano większych problemów we współpracy w zakresie przekazywania skazanych. Odnosząc się do przypadku M.Cieleckiego przedstawił praktykę stosowaną przez Litwę w zakresie przekazywania skazanych. Podkreślił, że co do zasady Litwa pozytywnie odnosi się do wniosków o przekazanie skazanych, za wyjątkiem sytuacji, gdy skazany jest zobowiązany do wyrównania szkód materialnych. Zaznaczył, że w przypadku M.Cieleckiego został on zobowiązany wyrokiem sądu do wypłacenia poszkodowanym 53 tysięcy litów.
Pan Minister I.Dzialuk zwrócił uwagę, że w przypadku osoby odbywającej karę pozbawienie wolności istnieje niewielka szansa, iż wpłaci ona zasądzoną kwotę. Wskazał na możliwość ewentualnej wpłaty przez rodzinę skazanego lub przeprowadzenia egzekucji z majątku w Polsce. Zaznaczył, że do podjęcia działań w tym zakresie potrzebna jest szczegółowa informacja ze strony litewskiej.
Pan Minister R.Šimašius zadeklarował gotowość rozważenia takiego rozwiązania.
ad. E)
Pan Minister A.Czuma nawiązał do propozycji litewskiej zawarcia porozumienia dotyczącego wzajemnego wykonywania kar administracyjnych związanych z naruszeniem przepisów prawa o ruchu drogowym. Zwrócił uwagę, że przedmiotem porozumienia dwustronnego mogłoby stać się jedynie wzajemne wykonanie pieniężnych kar administracyjnych, które nie mogą być przedmiotem zaskarżenia do sądu karnego (z uwagi na treść Decyzji ramowej Rady 2005/214/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym ) . Dodał, że w polskim porządku prawnym w chwili obecnej naruszenie przepisów prawa o ruchu drogowym nie podlega odpowiedzialności administracyjnej, lecz jest przedmiotem sankcji karnej. Zaznaczył jednak, że strona polska nie wyklucza możliwości rozważenia propozycji strony litewskiej, przy czym podjęcie rozmów dotyczących dwustronnego porozumienia o wzajemnym wykonywaniu kar administracyjnych możliwe będzie po przedstawieniu projektu przez stronę litewską. Zastrzegł też, że w zależności od zakresu regulacji przedstawionego projektu, resortem właściwym dla podjęcia negocjacji może okazać się nie Ministerstwo Sprawiedliwości lecz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji lub Ministerstwo Infrastruktury.
Pan Minister R.Šimašius nawiązał do jednego z wcześniejszych spotkań Ministrów Sprawiedliwości Polski i Litwy (w 2005r.) i podjętego wówczas ustalenia o potrzebie oceny i ewentualnej aktualizacji umów wiążących obie strony. Zaproponował odnowienie współpracy grupy ekspertów i dokonanie przez nich oceny możliwości zawarcia porozumienia o wzajemnym wykonywaniu kar administracyjnych związanych z naruszeniem przepisów prawa o ruchu drogowym. Przyznał, że sądy litewskie zwracają uwagę na trudności z wyegzekwowaniem kar administracyjnych w przypadku, gdy zobowiązani do ich zapłacenia mieszkają w innym kraju.
Pan Minister I.Dzialuk zwrócił uwagę, że kary za wykroczenia drogowe są na ogół na tyle drobne, że koszty proceduralne związane z ich egzekucją mogą przewyższyć kwotę samej kary. Przyznał, że zdarza się, iż osoba ukarana nie płaci kary i wyjeżdża zagranicę. Dodał, że polska policja w przypadku cudzoziemców ściąga należność na miejscu. Wyraził gotowość reaktywacji eksperckiej grupy roboczej i podjęcie tematu porozumienia na podstawie projektu, który przedstawi strona litewska.
Pan Minister A.Czuma zaproponował, aby skład grupy eksperckiej ustalić na szczeblu roboczym, drogą mailową lub telefoniczną.

2. Spotkanie w Sądzie Najwyższym.

Goście spotkali się z Prezesami Sądu Najwyższego, Panem prof. W.Sanetrą oraz Panem prof. L.Paprzyckim, a także sędziami reprezentującymi poszczególne izby Sądu Najwyższego. Zapoznali się ze strukturą organizacyjną i zadaniami Sądu Najwyższego. Pan Prezes W.Sanetra szczegółowo omówił także instytucję skargi kasacyjnej cywilnej i kasacji karnej, a także pytań prawnych wnoszonych do SN przez sądy powszechne. Przedstawił także procedurę naboru na stanowiska sędziowskie w Sądzie Najwyższym.

Na zakończenie spotkania Goście zwiedzili budynek Sądu Najwyższego.

3. Spotkanie w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej.

Spotkanie poświęcone było przedstawieniu wdrażanego w Polsce systemu dozoru elektronicznego skazanych. Goście spotkali się z Dyrektorem Generalnym Służby Więziennej, Panem gen. P.Nasiłowskim, Dyrektorem Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych MS, Panem J.Paszke, a także kierownikiem projektu wdrożenia systemu i przedstawicielami wyłonionego w przetargu konsorcjum realizującego projekt.
W trakcie spotkania Goście poznali kalendarium prac legislacyjnych nad ustawą o wykonywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, rozwiązania prawne projektowane w pierwotnej wersji ustawy, jak też i rozwiązania zaproponowane w nowelizacji ustawy i przyjęte przez parlament. Goście poznali również rozwiązania i możliwości techniczne systemu oraz planowany harmonogram wdrażania SDE.